برای بسیاری از زوج‌ها، آرزوی داشتن فرزند گاهی با موانع پزشکی روبه‌رو میشود؛ اما آیا راهی برای برآورده شدن این آرزو وجود دارد؟ رحم اجارهای، یکی از روش‌های نوین کمک باروری است که در آن زنی دیگر بارداری را به جای مادر اصلی تجربه می‌کند و این روش به ویژه برای زنانی که به دلایل پزشکی امکان بارداری ندارند، امیدبخش است، اما این مسیر بدون چالش‌های اخلاقی، قانونی یا احساسی است؟ در ادامه، همه‌چیز را درباره مراحل، شرایط و واقعیت‌های رحم اجارهای بررسی می‌کنیم.
رحم اجاره ای چیست؟
رحم اجارهای روشی در حوزه درمان ناباروری است که در آن زنی به‌عنوان جایگزین یا مادر جانشین، بارداری و زایمان را به جای زن دیگری انجام می‌دهد، در این روش، جنین حاصل از تخمک و اسپرم والدین ژنتیکی یا اهداکنندگان از طریق لقاح آزمایشگاهی IVF به رحم زن جایگزین منتقل میشود، این روش برای زنانی به‌کار می‌رود که به دلایل پزشکی قادر به بارداری یا نگهداری جنین نیستند، رحم اجارهای به صورت قراردادی و تحت شرایط قانونی خاصی انجام شود.
شرایط و دلایل استفاده از رحم اجارهای
استفاده از رحم اجارهای در شرایطی صورت می‌گیرد که زن به دلایل پزشکی قادر به بارداری یا حفظ جنین نباشد، برخی از دلایل رایج برای استفاده از این روش عبارت‌اند از:
نبود رحم مادرزادی
برخی زنان به صورت مادرزادی رحم ندارند یا رحم آن‌ها مانند سندرم راكیتانسكي–كاستر–هاوزر رشد کامل نکرده است.
برداشتن رحم
در زنانی که به دلیل بیماری‌هایی مانند سرطان رحم یا فیبروم‌های شدید، رحمشان برداشته شده است، امکان بارداری وجود ندارد و تنها راه‌حل، رحم اجارهای است.
اختلالات شدید ساختاری رحم
مشکلاتی مانند چسبندگی شدید دیواره رحم، رحم دوشاخ یا سپتوم‌دار که امکان کاشت و نگهداری جنین را دچار مشکل می‌کنند.
سابقه سقط‌های مکرر یا زایمان زودرس
زنانی که سابقه چندین بار سقط جنین یا زایمان زودرس داشته‌اند، احتمال دارد توانایی ادامه بارداری تا پایان را نداشته باشند.
بیماری‌های خطرناک در دوران بارداری
بیماری‌هایی مانند نارسایی قلبی، کلیوی، لوپوس، فشار خون شدید یا دیابت کنترل‌نشده که بارداری را برای مادر بسیار خطرناک می‌سازند.
زنان بالای سن باروری یا یائسگی زودرس
برخی زنان با وجود تخمدان‌های سالم به دلیل سن بالا یا یائسگی زودرس، توانایی بارداری را از دست داده‌اند.
بیشتر بخوانید: درمان ناباروری
مراحل انجام فرآیند رحم اجارهای
فرآیند استفاده از رحم اجارهای یک مسیر تخصصی و چند مرحله‌ای است که نیاز به همکاری پزشکان، روان‌شناسان، و مشاوران حقوقی دارد، این مراحل باید با دقت و بر اساس پروتکل‌های علمی و قانونی انجام شوند تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود و در ادامه، مراحل اصلی این فرآیند شرح داده شده‌اند:
بررسی و ارزیابی اولیه زوج متقاضی
در این مرحله، پزشک متخصص ناباروری شرایط جسمی و باروری زن و مرد را بررسی می‌کند، آزمایشات هورمونی، سونوگرافی، بررسی کیفیت اسپرم و سلامت تخمدان‌ها انجام میشود تا اطمینان حاصل شود که امکان استفاده از تخمک و اسپرم زوج وجود دارد.
انتخاب مادر جانشین
مادر جانشین باید از سلامت کامل جسمی و روانی برخوردار باشد، معیارهایی همچون سن مناسب معمولا بین ۲۱ تا ۳۸ سال، سابقه زایمان موفق، نداشتن بیماری زمینه‌ای، عدم اعتیاد و سلامت رحم بررسی میشود.
انجام مشاورههای روانشناسی و حقوقی
مشاوره روانشناسی برای هر دو طرف زوج متقاضی و مادر جانشین الزامی است تا از آمادگی روحی آن‌ها اطمینان حاصل شود و همچنین، مشاور حقوقی باید قرارداد رسمی و حقوقی را بین طرفین تنظیم کند که شامل تعهدات، هزینه‌ها، حقوق نوزاد، نحوه پیگیری بارداری و مسئولیت‌ها پس از زایمان باشد.
تنظیم قرارداد قانونی
قرارداد رحم اجارهای به صورت مکتوب و رسمی باید توسط یک وکیل متخصص امور خانواده یا پزشکی تنظیم شود، این قرارداد باید در برگیرنده تمامی جزئیات مالی، پزشکی و حقوقی باشد.
انجام IVF و آماده‌سازی رحم مادر جانشین
در این مرحله، تخمک زن و اسپرم مرد با روش لقاح آزمایشگاهی ترکیب شده و جنین ایجاد میشود، سپس رحم مادر جانشین با داروهای هورمونی آماده‌سازی میشود تا پذیرای انتقال جنین باشد.
انتقال جنین و شروع بارداری
جنین تشکیل شده به رحم مادر جانشین منتقل میشود، اگر انتقال موفقیت‌آمیز باشد، بارداری آغاز میشود و مادر جانشین تحت مراقبت‌های پزشکی دقیق قرار می‌گیرد.
پیگیری دوران بارداری
در طول بارداری، مادر جانشین به طور منظم تحت معاینه قرار می‌گیرد و زوج متقاضی نیز می‌توانند در روند رشد جنین مشارکت داشته باشند، مراقبت‌های جسمی و روانی باید به طور کامل انجام شود.
زایمان و تحویل نوزاد
پس از زایمان، نوزاد به والدین ژنتیکی تحویل داده میشود و معمولا طبق قرارداد، مادر جانشین هیچ‌گونه ادعای قانونی نسبت به کودک ندارد، اقدامات قانونی برای ثبت نام کودک به نام والدین ژنتیکی انجام میشود.
برای دریافت نوبت از دکتر غزاله موسوی زاده با شماره 02144328244 تماس بگیرید.
شرایط پزشکی و قانونی مادر جایگزین
| شرایط پزشکی | شرایط قانونی |
| سن بین 21 تا 38 سالگی | تنظیم قرارداد حقوقی بین مادر جایگزین و والدین درخواست کننده |
| سابقه زایمان موفق | رضایت آگاهانه |
| بدون بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی یا مشکلات رحمی. | عدم ادعای فرزند |
| عدم مصرف مواد مخدر، الکل یا دخانیات | کسب مجوزهای لازم از مراجع ذی‌ربط |
| رحم سالم و مناسب برای بارداری، بدون مشکلاتی مانند فیبروم یا عفونت‌های مزمن | تضمین پوشش بیمه‌ای برای مادر جایگزین در دوران بارداری و زایمان |
| انجام تست‌های کامل خون، عفونت‌های جنسی، HIV و سایر بیماری‌های قابل انتقال | رعایت مسائل محرمانه و حفظ اطلاعات شخصی طرفی |
| آمادگی روانی | – |
چالش‌ها و مسائل اخلاقی
رحم اجارهای با وجود فواید فراوان، همراه با چالش‌ها و مسائل اخلاقی متعددی است که توجه دقیق را می‌طلبد:
- یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌ها حفظ حقوق مادر جایگزین است، نگرانی از استثمار یا فشارهای اقتصادی که موجب اجبار به انجام رحم اجارهای شود، وجود دارد.
- مسئله هویت و حق کودک به خصوص در مواردی که والدین ژنتیکی و مادر باردار متفاوت باشند، سوال‌برانگیز است و ممکن است مشکلات قانونی و روانی به وجود آورد.
- تبدیل رحم اجارهای به یک تجارت سودآور، نگرانی‌های اخلاقی را افزایش می‌دهد و باعث میشود فرآیند انسانی بارداری به کالایی تبدیل شود.
- اطمینان از اینکه مادر جایگزین با آگاهی کامل و بدون اجبار وارد این قرارداد شده است، از جنبه اخلاقی بسیار مهم است.
- ممکن است تضاد بین خواسته‌های والدین ژنتیکی و شرایط جسمانی یا روانی مادر جایگزین در طول بارداری به وجود آید.
- مادر جایگزین و کودک هر دو ممکن است با مشکلات روانی و عاطفی مواجه شوند که نیاز به حمایت روانشناسی دارد.
- نبود قوانین مشخص و جامع در بسیاری از کشورها، باعث بروز مشکلات حقوقی و اخلاقی متعددی میشود.
وضعیت قانونی رحم اجارهای در ایران
در جمهوری اسلامی ایران، رحم اجارهای به‌عنوان یک روش درمانی برای زوج‌های نابارور، تحت شرایط خاص و با رعایت ضوابط قانونی و شرعی، مجاز شناخته شده است، این فرآیند به طور رسمی در قانون اهدای جنین که در سال ۱۳۸۲ تصویب شد، مورد تایید قرار گرفته است و در حال حاضر در مراکز تخصصی درمان ناباروری تحت نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام میشود.
- انجام فرآیند رحم اجارهای تنها با رضایت کامل و آگاهانه تمامی طرفین زوجین و مادر جایگزین امکان‌پذیر است.
- پیش از آغاز فرآیند، لازم است مجوزهای قانونی از مراجع قضائی و شرعی دریافت شود تا تمامی مراحل مطابق با قوانین کشور انجام پذیرد.
- مادر جایگزین پس از زایمان، هیچ‌گونه ادعایی در مورد سرپرستی و حضانت نوزاد ندارد و تمامی حقوق مربوط به کودک به والدین ژنتیکی واگذار میشود.
هزینههای مربوط به رحم اجارهای
هزینههای مربوط به رحم اجارهای شامل چند بخش اصلی میشود که باید قبل از شروع فرآیند در نظر گرفته شوند، اولین بخش هزینههای مربوط به مراحل پزشکی است که شامل انجام آزمایش‌ها، درمان‌های باروری، انتقال جنین و مراقبت‌های دوران بارداری میشود، بخش دوم هزینههای مربوط به مادر جایگزین است که شامل دستمزد، مراقبت‌های پزشکی و هزینههای مرتبط با سلامت او در طول بارداری است.
علاوه بر این، هزینههای مشاورههای حقوقی و روانشناسی نیز به منظور تضمین سلامت روانی و قانونی همه طرفین وجود دارد، همچنین هزینههای مربوط به تنظیم قرارداد رسمی و پیگیری‌های قانونی نیز بخشی از کل هزینه‌ها محسوب می‌شوند و در نهایت، هزینههای جانبی مانند مراجعات مکرر به مراکز درمانی و داروها نیز باید مد نظر قرار گیرد، میزان این هزینه‌ها بسته به شرایط فردی، مرکز درمانی و منطقه جغرافیایی متفاوت است.
سوالات متداول
بله، تحت شرایط خاص و با رعایت قوانین و مقررات مشخص، رحم اجارهای در ایران مجاز است و باید از طریق مراجع قانونی انجام شود.
بله، طبق قانون فرزند متولد شده، از لحاظ قانونی متعلق به زوجی است که درخواست رحم اجارهای داده‌اند.
تایید سلامت پزشکی، آزمایشهای تخصصی، قرارداد قانونی بین طرفین و مشاورههای روانشناسی از مدارک و مراحل مهم این فرآیند هستند.
معمولا خیر، هزینههای این فرآیند از طرف زوجین به صورت خصوصی پرداخت میشود و بیمهها پوشش نمیدهند.
در نهایت…
رحم اجارهای راه‌حلی موثر برای زوج‌هایی است که به دلایل پزشکی قادر به بارداری نیستند، این روش با رعایت شرایط پزشکی، قانونی و اخلاقی، فرصت تجربه والدینی را فراهم می‌کند، هرچند چالش‌ها و پیچیدگی‌هایی دارد، اما با آگاهی کامل و مشاوره صحیح می‌توان این مسیر را با موفقیت طی کرد و به آرزوی داشتن فرزند نزدیک شد.
